ســـراب آبـــــه

طبق آنچه رسانه‌های ژاپنی گزارش داده‌اند رئیس‌جمهور ایران پایان هفته جاری به توکیو سفر می‌کند. این خبر پس‌ازآن اعلام شد که چندی پیش سیدعباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه کشورمان به ژاپن سفر کرده و با مقامات این کشور از جمله شینزو آبه، نخست‌وزیر دیدار و پیام رسمی آقای روحانی را به وی تقدیم کرد.
انتشار این خبر با تبادل دو زندانی میان ایران و آمریکا هم‌زمان شد. طی مبادله‌ای که در زوریخ انجام شد، آمریکا دکتر مسعود سلیمانی دانشمند کشورمان را که با اتهام واهی دور زدن تحریم‌ها دستگیر کرده بود آزاد کرد و ایران نیز ژیائو وانگ که به جرم جاسوسی در ایران زندانی بود را به آمریکا تحویل داد. این تبادل باعث شد موجی از تحلیل‌های خوش‌بینانه درباره رابطه ایران و آمریکا شکل بگیرد و برخی نوشتند این رخداد نشانه‌ای مثبت از آمادگی ایران برای مذاکره با آمریکاست که باید ادامه روند آن را در توکیو دنبال کرد.
شینزو آبه نخست‌وزیر ژاپن در خردادماه سال جاری به ایران سفر و با رهبر معظم انقلاب و مقامات ارشد کشورمان دیدار کرد. وی اولین نخست‌وزیر ژاپن بود که از سال ۱۳۵۶ به تهران سفر می‌کرد. در صورت انجام سفر روحانی، این اولین بار از سال ۲۰۰۰ (۱۳۷۹) خواهد بود که یک رئیس‌جمهور ایران به ژاپن می‌رود.
پاسخ محکم
آبه در دیدار با رهبر معظم انقلاب گفته بود قصد دارد پیام ترامپ را برساند که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله‌العالی) در پاسخ فرموده بودند: «ما در حسن‌نیت و جدی بودن شما تردیدی نداریم، اما درخصوص آنچه از رئیس‌جمهور آمریکا نقل کردید، من شخص ترامپ را شایسته‌ی مبادله‌ی هیچ پیامی نمی‌دانم و هیچ پاسخی هم به او ندارم و نخواهم داد... جمهوری اسلامی ایران هیچ اعتمادی به آمریکا ندارد و تجربه تلخ مذاکرات قبلی با آمریکا در چارچوب برجام را به‌هیچ‌وجه تکرار نخواهد کرد، زیرا هیچ ملت آزاده و عاقلی، مذاکره تحت‌فشار را نمی‌پذیرد.»
پاسخ محکم رهبر انقلاب به فرستاده آمریکا باعث شد بسیاری از شکست مأموریت آبه در تهران بگویند؛ اما توکیو چرا یک‌بار دیگر می‌خواهد شانس خود برای میانجیگری را امتحان کند؟
انگیزه‌های ژاپن چیست؟
ژاپن برای میانجیگری میان ایران و امریکا دلایل و زمینه‌های خاص خود را دارد که پنج مورد از اصلی‌ترین آن‌ها عبارت است از؛ اول آنکه ژاپن هم با ایران و هم با آمریکا رابطه‌ای دوستانه دارد. آبه با روحانی روابط نزدیکی را تعریف کرده و درعین‌حال متحدی راهبردی برای آمریکاست. دوم آنکه ژاپن در منطقه غرب آسیا کشوری مثبت و بدون سابقه استعماری است. در منطقه‌ای که پر از تنش‌های سیاسی و مذهبی است، توکیو چهره‌ای بی‌طرف و تنش‌زدا از خود به‌جای گذاشته است. سوم آنکه ژاپن با برخی سیاست‌های نادرست آمریکا در منطقه زاویه دارد. یک نمونه آن مسئله فلسطین است که توکیو باسیاست‌های واشنگتن و تل‌آویو زاویه دارد. ژاپن در سال ۱۹۷۳ مشروعیت فلسطین را به رسمیت شناخته و خواستار اعمال محدودیت بر رژیم اسرائیل شده بود و این سیاست تاکنون ادامه داشته است. چهارم آنکه ژاپن به‌طور راهبردی خواستار نظم بین‌المللی است و می‌خواهد در استقرار این نظم نقشی پررنگ داشته باشد. میانجیگری میان ایران و آمریکا از منظر توکیو گامی بلند در این راستاست. نکته پنجم نیاز ژاپن به آرامش در منطقه است. این کشور حدود ۹۰ درصد انرژی موردنیازش را از خلیج‌فارس تأمین می‌کند. تنش در این منطقه برای این کشور مطلوب نیست و ازاین‌رو برای ایجاد نوعی توافق میان ایران و آمریکا انگیزه اقتصادی نیز دارد.
دو مانع اصلی
ژاپن برای موفقیت در مأموریت خود با دو مانع اصلی مواجه است. نخست آنکه ژاپن از استقلال سیاسی کافی برخوردار نیست. شاهد اصلی این مدعا در موضوع خبر سفر آقای روحانی به این کشور قابل‌ردیابی است. این خبر به این شکل منتشر شد که آمریکا اجازه این سفر را داده است. منابع دیپلماتیک از موافقت واشنگتن با طرح ژاپن برای میزبانی رئیس‌جمهوری ایران و مذاکره درباره برنامه هسته‌ای تهران خبر می‌دهند. خبرگزاری کیودو روز شنبه، ۱۶ آذر این خبر را منتشر کرده و نوشته این پیام را یک دیپلمات ارشد آمریکایی به ژاپن اطلاع داده است. بر اساس این گزارش، واشنگتن درعین‌حال از توکیو خواسته کاخ سفید را در جریان نتایج دیدار روحانی و شینزو آبه، همتای ژاپنی خود قرار دهد. حال سؤال این است؛ اگر آمریکا موافق نبود، این سفر انجام نمی‌شد؟! این چه میانجی و میانجیگری است که برای انجام یک سفر دیپلماتیک هم نیاز به اجازه گرفتن دارد؟ و، اما نکته دوم و مهم‌تر. دولت ترامپ برخلاف آنچه ادعا می‌کند به دنبال مذاکره و توافق نیست. خروج ترامپ از برجام بزرگ‌ترین نشانه این موضوع است. ترامپ در آستانه شروع رقابت‌های انتخاباتی آمریکا به‌شدت نیازمند یک پیروزی دیپلماتیک است. مذاکرات با کره شمالی به بن‌بست خورده و حتی به افزایش تنش منجر شده است. گرفتن عکس یادگاری با رئیس‌جمهور ایران، تنها برگ باقیمانده برای رئیس‌جمهور آمریکاست. طرح استیضاح ترامپ در کنگره و فشار‌های سیاسی به وی در این زمینه، نیاز او به عملیاتی شدن این سناریو را دوچندان کرده است.
نیاز ژاپن، آرامش در منطقه است. این کشور حدود ۹۰ درصد انرژی موردنیازش را از خلیج‌فارس تأمین می‌کند. تنش در این منطقه برای این کشور مطلوب نیست و ازاین‌رو برای ایجاد نوعی توافق میان ایران و آمریکا انگیزه اقتصادی نیز دارد.
مذاکره حلال مشکلات؟
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار دانش آموزان (۱۲ آبان ۱۳۹۸) یک‌بار دیگر منطق عدم مذاکره با آمریکا را شرح داده و فرمودند: «مهم‌ترین پاسخی که جمهوری اسلامی در مقابل توطئه‌های آمریکا به آمریکا داده -من می‌خواهم شما جوان‌ها به این نکته توجّه کنید- این بوده که راه نفوذ مجدّدِ سیاسی آمریکا به کشور را بسته؛ جمهوری اسلامی راه ورودِ دوباره‌ی آمریکا به کشور را و نفوذ دوباره‌ی آمریکا در ارکان کشور را بسته. این منع از مذاکره که گفته می‌شود «مذاکره نکنیم، مذاکره نکنیم»، یکی از موارد و ابزار‌های همین جلوگیری و بستن راه ورود آمریکا است. برای آمریکایی‌ها البتّه خیلی سخت است. آمریکای متکبّرِ مستکبر که منّت می‌گذارد بر سرِ رؤسای کشور‌ها و مسئولین کشور‌ها که بنشیند با آن‌ها حرف بزند، سال‌ها است اصرار می‌کند که با سران جمهوری اسلامی مذاکره کند و جمهوری اسلامی امتناع می‌کند؛ این برای آمریکا خیلی سخت است. معنایش این است که در دنیا ملّتی وجود دارد و حکومتی وجود دارد که قدرت غاصبانه‌ی آمریکا را و قدرت طاغوتی آمریکا را و دیکتاتوری بین‌المللی آمریکا را قبول نمی‌کند و زیر بار نمی‌رود. این منع از مذاکره، یک کار صرفاً احساساتی نیست، یک منطق محکمی پشتش هست؛ راه نفوذ دشمن را می‌بندد، اقتدار جمهوری اسلامی را و ابهت جمهوری اسلامی را به دنیا نشان می‌دهد و ابهت پوشالیِ طرف مقابل را در برابر چشم همه‌ی جهانیان می‌شکند، [چون]پشت میز مذاکره‌ی سیاسی با آن‌ها نمی‌نشیند.»
سراب...
سفر، مذاکره و میانجیگری فی‌نفسه ایرادی ندارد و می‌توان در شرایطی فرصت هم باشد، اما با توجه به شرایط و وضعیتی که گفته شد، بزرگ‌نمایی درباره سفر به توکیو و میانجیگری آبه نه‌تن‌ها فرصت نیست بلکه عوارضی هم دارد. مهم‌ترین عارضه این بزرگنمایی‌ها، آن است که مردم را بار دیگر به سراب امیدوار می‌کند و کار کشور را به خارج گره می‌زند.